Râuf Yektâ Bey

Önceki Sayfaya Dön

Rauf Yekta Bey 27 Mart 1871′de İstanbul’un Aksaray semtinde doğdu. Babası Ahmed Ârif Bey, kaptanıderya Ağa Hüseyin Paşa’nın torunu Hüseyin Hüsnü Bey’in soyundan gelir. Annesi İkbal hanım’ın sülâlesi ise Damad İbrahim Paşa’ya kadar uzanır.

İlk öğrenimine Simkeşhâne okulunda başladı;sonra Mahmudiye Rüştiye’sine devam etti. Burayı birincilikle bitirdikten sonra “Yüksek Lisan Mektebi” ne kaydoldu. Bu dört yıllık okuldan üstün bir başarı ile ve çok iyi Fransızca öğrenerek mezun oldu. Bir yandan da özel dersler alarak Arapça ve Farsça’ya çalışıyor, “Tasavvuf” u inceliyordu. Çok genç yaşından itibaren bu konularda derin bilgiler elde etmişti. Diger yandan ses fizigine merak ederek yakın akrabası ve o dönemin ünlü matematikçisi Salih Zeki Bey’den fizik ve matematik öğrenerek mûsıkînin bilimsel yönüne ilk adımını atmış oldu.

Durup dinlenmeden çalışıyor, her konuda bilgi toplayarak kültürünü zenginleştiriyordu. Boş zamanlarında hattat Nasuhî Efendi’den “Divanî” türü yazı yazmasını öğrendi. Asıl adı Mehmed Rauf iken, hocası “İcazet”ini alırken “Yekta” mahlasını eklemişti.

1888′de yani onyedi yaşinda Kulekapisi Mevlevihânesi şeyhi Ataullah Efendi’ye intisab etti. Bu arada şeyhinin teşviki ile eski Arapça bir edvâr kitabını inceleyerek bilimsel çalışmalara başladı. Haftada birgün de, Perşembe günleri , Yenikapı Mevlevihânesi şeyhi Celâleddin Efendi’nin derslerine devam ediyordu. Bir gün Celâleddin Efendi’ye, Ataullah Efendi ile inceledikleri eserden ve bunun mahiyetinden söz etmişti. Bunun üzerine Celâleddin Efendi incelemekte olduğu başka bir kitabı gösterdi. Böylece birbirinden habersiz olarak inceleme yapan bu iki din adamının çalışmalarının birleştirilmesine Rauf Yekta Bey neden olmuştu. Bundan sonra üçlü bir araştırma yoluyla bu gibi eserler tozlu raflardan indirilerek nazariyat çalışmalarında ilk adımlar atılmış oldu. Diğer yandan İstanbul kütüphanelerini dolaşır, eski yazma eserleri tesbit eder, sahaflar çarşısında değerli yazma eserleri toplar, Avrupa’da yayınlanmış kitap ve dergileri getirterek yorulmak bilmez bir gayretle tetkik ederdi

Memuriyete ilk girişi 1883 yilina rastlar, Divan-i Humayűn Hariciye Kalemi mümeyyizliği’ne devam ederken babası öldü. Memuriyet hayatını aynı yerde tamamlayarak Divan-ı Humayûn Beğlikçi Kalemi’nden 1922 yılında emekli oldu. Bundan sonra çalışmalarını bütünü ile mûsıkîmizin araştırılmasına yöneltti. Darülelhan’ın kurucuları arasına girdi;öğrenime açılışından itibaren “Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve tarihi” okuttu. Bu görevi Darülelhan’da Türk Mûsıkîsi’nin yasaklanma tarihi olan 1927 yılına kadar sürdü. Daha sonra bu öğretim kurumunda “Tertip ve Tasnif Heyeti”ne başkanlık etti.

Rauf Yekta Bey, “Tertip ve Tasnif heyeti” başkani iken 8 Ocak 1935 tarihinde, altmişbeş yaşinda Beylerbeyi’ndeki evinde vefat ederek Nakkaşbaba Mezarlığında toprağa verildi. Abdülbaki Gölpınarlı’nın onun ölümü üzerine söylediği tarih şiiri şudur:

Nây kırılsın, Tanbur âh ü efgun eylesin
Hazret-i Yekta Rauf’u aldı agûşa ebed
Bâkiyâ geldi dü çeşmimdem sirişk-i firkat
Kutb-i nâyi Ney gibi hâmuş oldu elmeded

Zeliha Hanım ‘la evlenen Rauf yekta Bey’in iki oğlu ile iki kızı dünyaya gelmiştir. Bestekâr ve neyzen Yavuz Yektay ise torunudur.

Sözlü mûsıkîde hocası Zekâi Dede ile Bolahenk Nuri Bey’dir. Tanbur çalmasını Celâleddin Dede Efendi’den öğrendi. Ney derslerini Yenikapı Mevlevihânesi şeyhi ile Aziz Dede’den ögrenen Rauf Yekta Bey, büyü k bir neyzen olarak başinda sikke ile Yenikapi Mevlevihânesi’nde “Mutrib”e çıkarak âyin idare ederdi. Mesud Cemil onun Ney icrasındaki ustalığına değinerek tavrının Hakkı ve Hilmi dedelere benzediğini belirttikten sonra “Gerçek Ney tavrının son temsilcisiydi” der ” diyor.

Yurtiçi ve yurt dışında ünü yaygın, “Müzikolog” sıfatını hakkiyle elde Etmiş bir kimseydi. Yine Mesud Cemil’e göre “içinde bulundugumuz yüzyilin başindan beri eski Edvâr kitaplarinin, skolastik műsikî görüşlerinin dişinda modern anlayişla muhafazakâr duyguyu bagdaştirarak Türk Mûsıkîsi’nin ilmi izah ve tahlillerini ilk yapan adamdı”.

Çok erken yaşlarda başlayan okuma aşki, kitap ve araştirma meraki, kendisini nadide eserleri toplamağa itmişti. Bunun sonucu olarak çok değerli ve kaliteli eserleri ihtiva eden bir kütüphâne meydana getirdi. Mûsıkî sanatımıza ışık tutacak olan pek çok eser, bu kütüphânede bugün de önemini korumakta ve kendine uzanacak elleri beklemektedir. Bunların arasında özellikle otuz kadar yazma eserin çok önemli olduğu biliniyor.

Paris Konservatuvarı mûsıkî profesörlerinden Albert Lavignac’ın yönetiminde bir kurul tarafından yazılan ünlü”Encyclopedie de la Musique” İn beşinci cildine, bir yıl boyunca inceleme yaparak yüz elli sayfalık “Türk Mûsıkîsi” bölümünü yazmıştır ki, bu yazı mûsıkî tarihimizin batılı anlamda ilk bilimsel araştırmasıdır. Fransızca yazılan bu inceleme o zamanlar büyük bir hayranlıkla karşılanmış ve yayın kurulu üyelerinden Maurice Rolat, Rauf Yekta Bey’e şu satirlari yazmiştir:

“Műsıkî ile ilişkili olan bütün batılılar arasında gerçek bir keşif mahiyetini taşıyacak olan Türk Mûsıkîsi meselelerinden bu kadar ustaca (Majistral) bahsettiğinizden dolayı, ansiklopedi kurulu derin teşekkür ve kutlamalarını size iletilmesine beni görevlendirmiştir. ”

Türkçeyi çok ustaca, yaşadigi dönemin anlayişi geregi bütün incelikleriyle kullanan bir yazardi. Gazete ve dergilere yazi yazmaga çok erken yillarda, on yedi yaşinda iken başladi. Eski dergi ve gazete kolleksiyonlari kariştirilacak olursa Şehbal, Yeni Mecmua, Hâle, Nota, Ikdam, v. b. yerli yayin organlarindan başka Revue Musicale, Monde Musicale gibi yabanci dergilerde sayisiz inceleme ve araştirma yazilari yayinlanmiştir. O da eski sanat anlayişinin bir savunucusu olarak, Tanburi Cemil Bey’in Tanbur icrasinda yaptigi yeniligi kabul edememiş, Ikdam gazetesinde birkaç eleştiri yazisi yayinlamişti. Bundan sonra bu iki sanatkâr arasında zaman zaman kırıcı olacak kadar ileri giden tartışmalar olmuştur. Bununla birlikte Cemil Bey’in sanatini çok takdir etmiş, onun ölümünden sonra “Tasvir-i Efkâr” gazetesinde kiymetbilir yazilar yazmişti.

Mesud Cemil, Cemil Bey’in Bayâti-Araban taksimini dinlerken ağladığını hatıralarında anlatır.

Rauf yekta Bey 1894 yılının temmuz ayında bir görevle Halep’e gitti.

Yukarıda adı geçen ansiklopediye yazılan yazı yüzünden, başta Ziya Gökalp ve M. Fuad Köprülü olmak üzere ağır hücumlara uğradı. Oysa Halk Mûsıkîmizle ilgili araştırmalar yapmak prensibi zaten konservatuvarın programında vardı.

1920′lerden sonra gündeme gelen halk mûsıkîsi ve folklor araştırmaları bağlı olarak konu 1925′te ele alınmış, 1926 yılından itibaren Anadolu’da geniş bir folklor araştirmasi yapilmiş, bin kadar halk műsikîsi parçasi notaya alinmiş, iki ciltlik bir eser halinde yayınlanmıştı. 1926 yılında Güneydoğu Anadolu ile Orta Anadolu’nun bir kısmını kapsayan araştırma grubuna katılarak bazı illerimizi dolaşan Rauf Yekta Bey’in bu kitabın önsözünde çok güzel bir inceleme yazısı vardır. O günlerin folklor anlayışını, Türk Halk Mûsıkîsi ile ilgili olarak yapılan çalışmaları ve yayınlanan yazıları bilimsel bir görüşle ve eleştirileriyle birlikte anlatmaya çalişmiştir.

8 Mart 1932′de Kahire’de düzenlenen műsıkî kongresine Mesud Cemil ile birlikte katıldı. Kongrede yabancı delegelerle birinci planda yer almış, ortaya atılan müzikoloji sorunlarının kolayca üstesinden gelmiştir. Bu toplantıdaki izlenimleri Mesud Cemil şöyle özetliyor: “. . . Türk Mûsıkîsi’nin ses sisteminin mahiyetini, en büyükleri dahil, bir türlü kavrayamayan müsteşriklere ve hepimize yirmi dörtlü tabii sistemi fizik ve matematik esaslariyla ilk ögreten odur. Ondan sonra gelenler sadece ilerletmişlerdir. ”

Rauf Yekta Bey, bestekâr, sazende, müzikolog ve öğretmen olarak mûsıkîmizi sağlam temellere oturtmak, temelindeki matematiksel ve fiziksel dayanakları bulmak, bunları sanatseverlerin ve mûsıkîmizle uğraşanların Yararlanmasına sunmak, mûsıkîmizin yaygınlık kazanmasına çalışmak için bir insan ömrüne sığmayacak kadar çalışmış ve bildiğini yazmaktan usanmamıştır.

Darülelhan ve daha sonra İstanbul Belediye Konservatuvarı’nın yayınladığı her eserde ve her satırda onun göz nuru vardır. Gerek resmi görevi dolayısıyla, gerek özel derslerle pek çok gencin yetişmesinde etken olmuştur. O dönemde de, daha sonra da műsıkîmiz hakkında görüş ileri süren yazar ve düşünürlerimiz günün modasına uyarak sık sık görüş ve fikir değiştirdikleri halde fikir ve görüşlerinden asla taviz vermeyen, inandığı fikri sonuna kadar tek başına savunan adamdır.

Türk Mûsıkîsi’ne yapılan saldırıların en yoğun olduğu bu yıllarda bunları efendice, bilgince göğüslemiştir. Mûsıkî tarihimizde bu özellikte olan pek az insan vardır.

Sözün kısası Rauf Yekta Bey, önder bir müzikoloğumuz olarak adından her zaman söz ettirecek büyük bir insandır. Onun sanat anlayışını ve ileri görüşlülüğünü Mesud Cemil şöyle özetlemiş:

“Sanat anlayışında ve umumiyetle dünya görüşünde bir taraftan eskiye o kadar bağlı olan Rauf Yekta Bey, daha sonraları ileri hamlelere ve yeni gelişmelere

son derece taraftar ve müsamahalı bir ruh haletine geçmişti. ”

Dinî ve dindışı olmak üzere sağlam, geleneklere ve kurallara bağlı, elli kadar mûsıkî eseri vardır. Özellikle saz mûsıkîmize zarif eserler hediye etmiştir.

Rauf Yekta Bey műsıkî eserlerinden çok mûsıkîmizle ilgili araştirmalari ve yaptigi yayinlarla önemlidir. “Şark Műsıkîsi Tarihi” adında bir denemesi, bitirilmemiş bir “Türk Mûsıkîsi Nazariyatı” kitabı vardır. “Esatiz-i Elhan” serisinden ancak Meragalı Abdülkadir, Dede Efendi ile Zekâi Dede’yi yayınlayabilmiş, ne yazık ki malî nedenlerle devam edememiştir. Daha pek çok incelemesinin müsvettelerinin kütüphanesinde beklediği biliniyor.

Mûsıkî eserlerinin en önemlileri: Yegâh makamında bir Mevlevî Âyini, beş peşrev, iki dinî eser, üç saz semaisi, beş beste, bir sengin semai, iki agir semai, bir Kâr, beş şarki, beş marş.

Műsıkîmize büyük hizmetleri geçmiş bu degerli insani saygiyla ve rahmetle anıyoruz…

Râuf Yektâ Bey’in Eserleri

Makam
+
Form
+
Eserin Adı
+
Usûl

• Marş
  Biz ölen Rumeli’nin çarpan nabzıyız
• Fantezi
  Buyurun kahvenizi baktım bir köy kızı
• Marş
  Korkma sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak
• Araban
  Ağır Semai
  Gülistan–ı cemalinde fem–ı gonca–ruhun gül
  Aksak Semai
• Araban
  Beste
  Turra–ı zerrini dökmüş sevdiğim ruhsarına
  Evsat
• Bayati–Araban–Buselik
  Ağır Semai
  Ey gözleri ahu beni kıl vaslına merhem
  Sengin Semai
• Bayati–Araban–Buselik
  Beste
  Gönlümü sevday–ı zülfün dağ–dar etti yine
  Zencir
• Bestenigar
  Ağır Semai
  Gönül bestenigara sakıya peymaneler dolsun
  Aksak Semai
• Bestenigar
  Şarkı
  Sevdi canım sen gül–ı nazik–teni
  Aksak
• Dilkeşîde
  Şarkı
  Kapılma ey gönül ruhsar–ı ale
  Curcuna
• Evc
  Beste
  Halka–ı zülf–ı siyahi fark olunmaz damdan
  Çenber
• Hicaz
  Şarkı
  Oldu şeb mahmur–ı zevkin neşr–ı feyz etmiş
  Müsemmen
• Hisâr–Bûselik
  Beste
  Aceb o zühre gibi zade–i sema mı olur
  Zencir
• Hüseyni
  Marş
  Kast etti vatana hain düşmanlar
  Sofyan
• Mahur
  Marş
  Yürük Semai
• Nevâ
  Beste
  Ey bülbül–ı rebii bais nedir nevaya
  Lenk Fahte
• Rast
  Marş
  Doğru özlü erleriz meydandadır efalimiz
  Semai
• Rast
  Tekbir
  Allahu ekber Allahu ekber kaim onunla
  Zafer
• Sipihr
  Şarkı
  Gönül aşkına bend oldu efendim
  Düyek
• Tahir–Buselik
  Kâr
• Yegâh
  İlahi
• Yegâh
  Ayin
  Ey nayi hoş nevayi dildaru dilhoşi
  Değişmeli
• Arazbar–Buselik
  Saz Semai
  Arazbar–Buselik Saz Semaisi
  Aksak Semai
• Bayati Araban
  Saz Semai
  Bayati–Araban Saz Semaisi
  Aksak Semai
• Irak
  Peşrev
  Irak Peşrev
• Mahur
  Peşrev
  Mahur Peşrev
  Muhammes
• Nevâ
  Saz Semai
  Neva Saz Semaisi
  Aksak Semai
• Nevâ
  Peşrev
  Neva Peşrev
  Muhammes
• Suz–i Dil
  Peşrev
  Suz–i Dil Peşrev
  Devr–i Kebir
• Yegâh
  Peşrev
  Yegah Peşrev
  Devr–i Kebir

Tahir AYDOĞDU